Het belang van gedragsverandering en rituelen bij onderhouden mondgezondheid

Het gebeurt dagelijks. U als tandarts geeft patiënten instructies om hun mondgezondheid te verbeteren, zij luisteren en beloven ermee aan de slag te gaan. Zes maanden later komen ze terug voor de controle, zonder enige vooruitgang. Dat komt niet doordat het advies te ingewikkeld was. Of doordat de patiënt niet wilde luisteren. Als tandarts vraagt u een patiënt een routine te veranderen die hij/zij al jaren aanhoudt. Het aanpassen van zo’n routine is een langzaam en ingewikkeld proces. Zouden tandartsen meer samen moeten werken met de patiënt om tot het gewenste effect te komen?

De statistieken over tandvleesaandoeningen en gebitsgezondheid zijn duidelijk

Ongeveer 90% van de bevolking heeft een vorm van tandvleesaandoening (Pihlstrom et al., 2005). Een tandvleesaandoening is een ziekte die grotendeels te voorkomen is, en dus is het duidelijk dat er veel ruimte is voor verbetering. We hebben onderzocht hoe mondprofessionals patiënten kunnen ondersteunen met behulp van evidence-based technieken voor gedragsverandering. In dit artikel leest u daar meer over. Maar eerst, waarom heeft 90% van de bevolking een vorm van tandvleesaandoening?

Het verband tussen gedragsverandering en mondgezondheid

Wanneer u uw patiënt interdentale ragers of nieuwe poetstechnieken aanbeveelt, vraagt u hem of haar zijn of haar gedrag te veranderen. Het introduceren van aanvullende methoden voor tandverzorging vergt extra inspanningen van beide kanten, waarbij tandartsen de beste aanpak uitwerken om een blijvende verandering te bewerkstelligen.

Het didactische model ("Poets minstens twee keer per dag om uw tanden schoon te houden" of "Zorg ervoor dat u tussen uw tanden reinigt om meer tandplak te verwijderen") werkt duidelijk niet, gezien de hoge prevalentie van tandvleesaandoeningen.

Kennis over tandbederf betekent niet dat de zorg wordt nageleefd

Alle tandartsen en andere beoefenaars van tandheelkundige beroepen geven hun patiënten advies, en dat advies is goed. Het zijn dan ook eenvoudige adviezen waarvan we aannemen dat iedereen ze begrijpt en opvolgt.

Tandenpoetsen met een fluoridetandpasta in combinatie met interdentaal reinigen helpt bacteriën en tandplak onder controle te houden, voorkomt tandvleesproblemen en houdt uw mond gezond. Interdentale borstels en elektrische tandenborstels geven de beste resultaten. Poets minstens twee keer per dag en reinig altijd tussen uw tanden. Voeg daar een regelmatig bezoek aan de tandarts en/of mondhygiënist aan toe en dat zou het moeten zijn, toch? Helaas niet.

Tandvleesproblemen komen nog steeds veel voor

We vertrouwen op menselijk gedrag om tandplak onder controle te houden.

Dat is het: dat is de hele strategie.

Mondhygiënisten zijn bijna uitsluitend afhankelijk van de gewoonten van hun patiënten om gezondheidsrisico's zoals tandbederf te beperken. Daarom is het cruciaal dat we weten hoe we deze adviezen het beste kunnen overbrengen.

Het verschil tussen routine en ritueel in de mondhygiëne

Een 'fout' die velen van ons maken ervan uitgaan dat routines en rituelen hetzelfde zijn. Door ons te richten op een ritueel in plaats van een routine, zijn we beter in staat om blijvende verandering te bewerkstelligen.

Wat is dan het verschil tussen routines en rituelen?

We hebben allemaal een ochtendroutine, en tandenpoetsen maakt daar meestal deel van uit. De routine bestaat uit dingen die we doen om de dag door te komen. Ze zijn essentieel, maar niet zinvol. Ze vergen geen concentratie en we doen ze eigenlijk zonder na te denken. Een ritueel daarentegen zijn handelingen die meer voor ons betekenen dan alleen het uitvoeren ervan. Wat dacht je van een half uur yoga of meditatie. Of het maken van een cappuccino in barista-stijl. Dit zijn de ochtendrituelen; activiteiten die zowel plezierig als praktisch zijn en een gevoel van holistisch welzijn teweegbrengen.

Van routine naar ritueel

De meesten van ons zien tandenpoetsen als een routine, het is dus een gewoonte. Om de mondhygiëne te bevorderen, moeten we de routine van tandenpoetsen veranderen in een ritueel. Dat is echter verre van eenvoudig. Het klinkt misschien onoverkomelijk, maar de vraag is hoe we ervoor zorgen dat mensen betekenis gaan vinden in tandenpoetsen.

Het antwoord ligt in het begrijpen hoe de hersenen zich aanpassen aan veranderingen. Met die informatie kunnen we cliënten gerichter helpen, en kunnen we de denkwijze van patiënten veranderen van "ik moet mijn tanden poetsen" naar "ik wil mijn tanden poetsen".

Gedragsverandering

Mondverzorging positioneren als een ritueel kan leiden tot zinvolle verandering. Er zijn evidence-based modellen die daarbij helpen. Hier volgt een samenvatting van de belangrijkste gedragskaders en veranderingsmodellen.

1. Het COM-B raamwerk van gedragsverandering

Het COM-B model is een waardevol instrument, dat u begeleidt bij de beste aanpak van gedragsverandering, afhankelijk van de mentaliteit en de situatie van een individu. Dit model omvat 19 factoren van gedragsverandering en hoe zij op elkaar inwerken. Centraal staan drie drijfveren voor verandering: capability, opportunity en motivation (en de "B" staat voor behavior). 

Voor mondhygiënisten is het handig om eerst te bepalen welke componenten voor een patiënt het beste werken. 

• Capability: Zijn ze in staat het belang van een goede mondhygiëne in te zien en zijn ze fysiek in staat dit uit te voeren? 

• Opportunity: Hebben ze de mogelijkheid om hun gebit goed te reinigen (met financiële middelen bijvoorbeeld)? 

• Motivation: Wat motiveert hen om hun tanden te poetsen? 

• Behavior: Is het een routine in plaats van een ritueel? 

Het model leidt u vervolgens naar het volgende niveau: interventiestrategieën. Deze geven u de meest geschikte benaderingen om uitdagingen aan te pakken die verband houden met de C-, O- of M-aspecten van het model (als u bijvoorbeeld de bekwaamheid moet aanpakken, richt u zich op hands-on trainingen in mondhygiëne). 

Meer weten over dit model? Download de whitepaper aan het eind van dit artikel.

2. Motiverende gespreksvoering

Dit model is vrij bekend in de tandheelkundige gemeenschap, hoewel er grondiger onderzoek nodig is naar de doeltreffendheid ervan. De vooronderstelling is dat patiënten eerder geneigd zijn hun gedrag te veranderen als die verandering echt verband houdt met iets wat zij belangrijk vinden, in plaats van iets wat hen door iemand wordt opgelegd.

Tandartsen worden hier adviseurs, omdat zij vragen stellen aan de patiënt om hem te helpen zelf tot conclusies te komen en gezonde tandheelkundige gewoonten aan te nemen.

De centrale benaderingen zijn samenwerking, evocatie en autonomie. Eerst bouwt u een vertrouwde relatie op. Dan stelt u vragen om individuele antwoorden naar boven te halen. En vervolgens helpt u uw patiënten hun eigen conclusies te vormen. Verandering is duurzaam als we die zelf sturen, en dat is het centrale principe achter dit model.

Meer weten over deze techniek? Download de whitepaper aan het eind van dit artikel.

3. Het geplande gedragsmodel

De theorie hier is dat gezondheidsgerelateerd gedrag kan worden voorspeld door de intentie van het individu. In termen van mondhygiëne, als de patiënt een sterke intentie heeft om bijvoorbeeld zijn interdentale poetsbeurt te verbeteren om tandplak te voorkomen, zal hij dat volgens dit model waarschijnlijk ook doen.

Er zijn drie factoren die deze intentie bepalen: attitude, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole. Een patiënt kan zich meer geneigd voelen om tussen de tanden te gaan flossen omdat zijn partner en kinderen dat doen. Dit is het voorkeursalternatief voor: "Wat is het nut van flossen? Niemand anders doet er moeite voor, en het is tijdverspilling."

Hoe kunt u deze theorie gebruiken om uw patiënten te ondersteunen?

Het kan u in grote lijnen helpen om vast te stellen welke psychosociale kenmerken van uw patiënt kunnen worden aangepakt om hun gedrag te veranderen, op een manier die vergelijkbaar is met hoe de COM-B benadering werkt. Dit model wordt echter bekritiseerd omdat het de rol van intentie overschat, gedragscomplexen onderschat, en niet echt ingaat op de sociale en omgevingsfactoren.

Meer weten over dit model? Download de whitepaper aan het eind van dit artikel.

4. Doelen stellen, plannen & zelfcontrole (GPS)

We kunnen elementen uit deze drie hoofdzakelijk theoretische modellen combineren tot een meer pragmatische aanpak: goal setting, planning, and self-monitoring (GPS). Dit is de aanpak die wordt aanbevolen door de European Federation of Periodontology (EFP), en die op bewijs gebaseerde modellen voor gedragsverandering samenbrengt tot een gebruiksvriendelijk middel om verandering te vergemakkelijken.

GPS volgt een conversationele aanpak, die goed werkt in de typische relatie tussen behandelaar en patiënt. Het begint met het vinden van een uitgangspunt aan de hand van beoordelingsvragen en het bespreken van veelvoorkomende mondhygiëne onderwerpen. Het gesprek kan op natuurlijke wijze leiden tot gebieden van discrepantie en behoeften (tandbederf, tandvleesproblemen, enz.), en vervolgens tot het vaststellen van doelen die de patiënt met u, de mondhygiënist, deelt. 

De uiteindelijke afspraken worden gemaakt door de patiënt - en dat is het belangrijkste. Patiënt en professional plannen wanneer, waar en hoe ze verandering teweeg kunnen brengen, inclusief zelfcontrole. Kennis van de gedragsmodellen stelt de tandarts en mondhygiënist in staat het gesprek te sturen in de richting van zelfgekozen tandheelkundige doelen.

Gezonde tanden en tandvlees zijn onlosmakelijk verbonden met de algehele gezondheid van de patiënt. Als uw patiënten zich positief voelen over hun mondgezondheid, is dat terug te zien in hun gewoonten op het gebied van tandverzorging.

Inzicht in gedragsverandering helpt patiëntenzorg

Als tandarts of tandheelkundige professional is het belangrijk de drijfveren en barrières van gedragsverandering bij patiënten te leren kennen. Hiervoor kunt u het GPS-systeem introduceren, wat het begrip en het stellen van doelen verbetert. 

De patiënt kan dan zijn eigen doelen stellen op basis van een grotere waardering voor mondgezondheid, waardoor mondhygiëne geen routine blijft, maar een ritueel wordt.

Om veranderingen effectief te laten zijn, moeten ze worden begrepen en moeten ze prioriteit krijgen. Als we de tijd nemen om de complexe drijfveren van menselijke motivatie te begrijpen, kunnen we zinvollere gesprekken voeren en betere ondersteuning bieden.

Download onze whitepaper over gedragsstrategieën om de mondhygiëne te verbeteren

Hierin vindt u meer informatie over deze gedragsmodellen en de achtergrond van deze aanpak.